نقد و تحلیل درونمایه داستانهای درویشیان

چکیده علی اشرف درویشیان (1320ه.ش.) معلمی است که نویسندگی را در حوزه ادبیات اقلیمی-روستایی آغاز کرد. وی توانایی خود را در انواع داستان، از قبیل داستان کوتاه، رمان و قصه های کودکان نشان داده است. وی در نویسندگی از پیروان شیوه نویسندگی صمد بهرنگی(1347-1318ه.ش.) است. درویشیان در داستان های خود به مصایب و مشکلات مردم کرمانشاه توجه ویژه ای دارد. او با نگارش مجموعه داستان کوتاه"از این ولایت"(1352ه.ش.)، خود را در بین نویسندگان معاصر، بویژه نویسندگان اقلیمی-روستایی جای داد. در داستان های بعد از مشروطیت ایران معمولاً درون مایه جایگاه والایی را به خود اختصاص داده است. فکر مسلط بر داستان که نویسنده قصد دارد آن را به خواننده القا کند در داستان های درویشیان از جنبه ها و اجزای دیگر داستان اهمیت بیشتری دارد. وی به فرم و تکنیک و ساختار توجه چندانی ندارد و مهم ترین کار برای او انعکاس رنج ها و امیدهای توده های ستم دیده است. سال های بعد از سقوط رضاشاه اوضاع سیاسی و اجتماعی کشور را به کلی تغییر داد و جامعه ایران سعی کرد از این فرصت استفاده کرده و خود را از زیر سلطه استبداد و دیکتاتور نجات دهد. اما این فرصت به زودی با کودتای 28 مرداد 32 جامعه ایران را دچار رکود مبارزاتی، یأس و خفقان کرد. اوضاع جامعه تا سال 42ه.ش. بدین منوال ادامه داشت؛ اما سال 42 ه.ش. و قیام 15 خرداد، شروع تازه ای برای ملت ایران بود. ملت دوباره مبارزه علیه رژیم را از سر گرفت، بنابراین سال های 1357-1320ه.ش. از سال های پر فراز و نشیب برای ایرانیان بود تا اینکه تلاش های آنان در سال 57 با سرنگونی رژیم شاهنشاهی به ثمر نشست. ورود فرهنگ غربی و نادیده انگاشتن فرهنگ بومی، به گونه ای که فرهنگ ایرانی رو به اضمحلال می رفت؛ برخی روشنفکران از جمله "جلال آل آحمد" و "علی شریعتی" را برآن داشت تا مردم را به اندیشه بازگشت به خویشتن فراخوانند. درویشیان نیز از کسانی است که با حس خطر نابودی فرهنگ ایرانی و بومی به ثبت و ضبط آنها اقدام کرده است. فولکلوری که در آثار درویشیان آورده شده است، انعکاسی است از فرهنگ منطقه کردنشین که زبان، لهجه، واژگان، افسانه، حکایات، برخی شیوه های زندگی و ... را دربرمی ‎گیرد. جامعه شناسی ادبیات که بیشتر به مبحث تعهد و مسوولیت توجه دارد و به بررسی اوضاع زمانه با استفاده از داستان می پردازد؛ ادبیات را انعکاس مسائلی می داند که در هر جامعه به وقوع می پیوندد. بدین ترتیب بهترین شیوه برای آگاهی از اوضاع اجتماعی، بررسی بسامد معضلات و مسائلی است که در داستان های نویسندگان متعهد و جامعه گرا، بازتاب داشته اند. درویشیان نیز از از جمله نویسندگان متعهد و جامعه گراست. داستان های درویشیان دربرگیرنده مشکلاتی و مسائلی است که در جامعه اتفاق می افتد. وی به عنوان نویسنده ای جامعه گرا، سعی می کند آنچه را در جامعه وجود دارد، به تصویر بکشد. داستان ‎های وی مملو از تصاویر دهشتناکی از فقر، بدبختی، بیکاری، جهل و خرافات، خشونت نسبت به زنان و کودکان و ... است. جامعه ایران در آن سال ها با فقر و بدبختی دست به گریبان بود که در داستان بسیاری از نویسندگان انعکاس یافته است. این نویسندگان با مشاهده تضاد اجتماعی میان خانواده ها، خود را ملزم به نشان دادن وضعیت این مردم می دیدند و خود را در برابر مردم مسوول می دانستند. همچنین در داستان های درویشیان، سیر مبارزاتی ملت علیه دیکتاتوری حکومت پهلوی نیز دیده می شود. خفقان، مبارزه، زندان، شکنجه و ... از درون مایه های داستان های درویشیان است. واژگان کلیدی: داستان معاصر فارسی، علی اشرف درویشیان، درون مایه، ادبیات اقلیمی-روستایی